Chwalęcin: kościół - sanktuarium Podwyższenia Krzyża Świętego
2015-06-12 12:26:04(ost. akt: 2015-06-12 12:27:28)
Wieś założona przez kapitułę warmińską w 1349 roku, przywilej lokacyjny nadano jej na prawie chełmińskim. Już wówczas głośno było o niej, za sprawą znalezienia przez dzieci osadników drewnianej figurki Matki Boskiej w korycie rzeki.
Rzeźba ta uważana była za cudowną i przyciągała rzesze pielgrzymów. Podobno zawsze wracała na miejsce po wywiezieniu, aż wreszcie zaginęła na dobre w 1945, skradziona lub zniszczona prawdopodobnie przez czerwonoarmistów. Jest jeszcze inne podanie, świadczące o tym wyjątkowym miejscu.
Otóż w XVI wieku mieszkańcy wioski wykopali w lesie nad Wałszą przepiękny czarny krucyfiks (niektórzy podają, że znaleziony był na pniu olszowym przy drodze), mający cudowną moc, toteż podjęto decyzję o wybudowaniu najpierw późnogotyckiej kapliczki, a następnie w XVII wieku kolejnej, więszej dla tłumnie przybywających pątników.
Obecny kościół zbudowano w miejscu tych kapliczek w latach 1720 - 1728 z fundacji kapituły warmińskiej, prawdopodobnie według projektu Jana Krzysztofa Reimersa (już po jego śmierci w 1720 roku), jako wotum za ustanie straszliwej zarazy morowej (dżumy) na Warmii panującej w latach 1708 - 1709. Konsekracji dokonał biskup Krzysztof Andrzej Szembek 13 czerwca 1728 roku. Jest to najpóźniejszy z grupy kościołów odpustowych i fakt, że został zbudowany już po śmierci architekta wpłynął na to, że nie posiada on form dojrzałego baroku, jaki widoczny jest w innym kościele tegoż architekta, czyli w pobliskim Krośnie pod Ornetą.
Otóż w XVI wieku mieszkańcy wioski wykopali w lesie nad Wałszą przepiękny czarny krucyfiks (niektórzy podają, że znaleziony był na pniu olszowym przy drodze), mający cudowną moc, toteż podjęto decyzję o wybudowaniu najpierw późnogotyckiej kapliczki, a następnie w XVII wieku kolejnej, więszej dla tłumnie przybywających pątników.
Obecny kościół zbudowano w miejscu tych kapliczek w latach 1720 - 1728 z fundacji kapituły warmińskiej, prawdopodobnie według projektu Jana Krzysztofa Reimersa (już po jego śmierci w 1720 roku), jako wotum za ustanie straszliwej zarazy morowej (dżumy) na Warmii panującej w latach 1708 - 1709. Konsekracji dokonał biskup Krzysztof Andrzej Szembek 13 czerwca 1728 roku. Jest to najpóźniejszy z grupy kościołów odpustowych i fakt, że został zbudowany już po śmierci architekta wpłynął na to, że nie posiada on form dojrzałego baroku, jaki widoczny jest w innym kościele tegoż architekta, czyli w pobliskim Krośnie pod Ornetą.
Jest to krótka, ale szeroka trzynawowa i trzyprzęsłowa budowla. W połączeniu z czworobocznym krużgankiem, z kaplicami w narożach, wygląda bardzo okazale i proporcjonalnie.
Kościół murowany jest z cegły. Całość przedstawia się dość surowo. Otynkowana jest jedynie fasada, krużganki z narożnymi kaplicami oraz ogrodzenie.
Fasada świątyni wybudowana została w stylu neoklasycznym w roku 1830, prawdopodobnie według projektu Hilarego Szpilowskiego z Warszawy, zaś szczyt i kruchtę uzupełniono w roku 1858, a przypisuje się to Schwigennbergowi z Ornety. Jest to najbardziej ozdobna część kościoła. Poprzedzona jest kruchtą z trójkątnym zakończeniem zwieńczonym metalowym krzyżem. Podzielona smukłymi pilastrami, pomiędzy którymi widoczne są zblendowane wnęki naśladujące okna, a pośrodku, ponad kruchtą, nisza z łukiem półkolistym, w której być może kiedyś stała rzeźba. Nad belkowaniem widoczna attyka z pilastrami, małym oknem oraz trójkątnym, spłaszczonym przyczółkiem w dużo gorszym zachowaniu. W dawnych czasach stały tu po bokach ceramiczne figury czterech Ewangelistów.
Na dachu korpusu znajduje się ośmioboczna wieżyczka na sygnaturkę z latarnią i dzwonowatym zwieńczeniem z iglicą, na której stoi chorągiewka z datą 1721.
Szczyt wschodni prosty, z ceglanymi pilastrami po bokach oraz widoczną absydą prezbiterialną krytą blachą.
Po bokach przęsła pierwszego znajdują się przybudówki mieszczące w przyziemiu zakrystię, a na piętrze otwarte na nawę loże.
Kościół murowany jest z cegły. Całość przedstawia się dość surowo. Otynkowana jest jedynie fasada, krużganki z narożnymi kaplicami oraz ogrodzenie.
Fasada świątyni wybudowana została w stylu neoklasycznym w roku 1830, prawdopodobnie według projektu Hilarego Szpilowskiego z Warszawy, zaś szczyt i kruchtę uzupełniono w roku 1858, a przypisuje się to Schwigennbergowi z Ornety. Jest to najbardziej ozdobna część kościoła. Poprzedzona jest kruchtą z trójkątnym zakończeniem zwieńczonym metalowym krzyżem. Podzielona smukłymi pilastrami, pomiędzy którymi widoczne są zblendowane wnęki naśladujące okna, a pośrodku, ponad kruchtą, nisza z łukiem półkolistym, w której być może kiedyś stała rzeźba. Nad belkowaniem widoczna attyka z pilastrami, małym oknem oraz trójkątnym, spłaszczonym przyczółkiem w dużo gorszym zachowaniu. W dawnych czasach stały tu po bokach ceramiczne figury czterech Ewangelistów.
Na dachu korpusu znajduje się ośmioboczna wieżyczka na sygnaturkę z latarnią i dzwonowatym zwieńczeniem z iglicą, na której stoi chorągiewka z datą 1721.
Szczyt wschodni prosty, z ceglanymi pilastrami po bokach oraz widoczną absydą prezbiterialną krytą blachą.
Po bokach przęsła pierwszego znajdują się przybudówki mieszczące w przyziemiu zakrystię, a na piętrze otwarte na nawę loże.
Kościół otoczony jest dziedzińcem odpustowym zamkniętym dość wysokim murem, do którego prowadzą dwie furty oraz ozdobna, kuta brama z II połowy XIX wieku, naśladująca w znacznym uproszczeniu wspaniałą kratę w Świętej Lipce.
Do dziedzińca przylegają krużganki o filarowych, opiętych pilastrami arkadach z narożnymi kaplicami. Przykryte są dwuspadowym dachem krytym dachówką i całkowicie otynkowane. Kaplice kwadratowe na zewnątrz z pilastrami i ślepymi arkadami, natomiast wewnątrz okrągłe. Przykryte są kopułami z latarniami i wykończone blachą. Łączą one niezwykle klimatyczne krużganki, które wypełniają trzy boki dziedzińca. W czwartym, zachodnim, wysuwają się jedynie krótkimi ramionami. Otwarte są na dziedziniec półkolistymi arkadami, wewnątrz identycznymi, ale ślepymi, z płaskorzeźbami drogi krzyżowej.
Zachodnie, krótkie ramiona urywają się i przechodzą w mur występujący na zewnątrz, który ożywiony jest lekko ogzymsowanymi słupkami.
Całość założenia nieco przypomina Świętą Lipkę, jest bardzo malownicza, ale w dość agonalnym stanie.
Na bramie zauważyłam baner z informacją o dofinansowaniu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego na remont dachu oraz krużganków. Mniemam, że to dopiero początek. Istnieje więc duża szansa na restaurację tego przepięknego zabytku sztuki sakralnej.
Świątynia położona jest na północny wschód od Ornety w niezwykle malowniczym miejscu. Warto więc wybrać się na wycieczkę, aby obejrzeć ten obiekt, przy okazji nasycić oczy pięknem naszej Warmii.
Mariola Adela Karpowicz
Do dziedzińca przylegają krużganki o filarowych, opiętych pilastrami arkadach z narożnymi kaplicami. Przykryte są dwuspadowym dachem krytym dachówką i całkowicie otynkowane. Kaplice kwadratowe na zewnątrz z pilastrami i ślepymi arkadami, natomiast wewnątrz okrągłe. Przykryte są kopułami z latarniami i wykończone blachą. Łączą one niezwykle klimatyczne krużganki, które wypełniają trzy boki dziedzińca. W czwartym, zachodnim, wysuwają się jedynie krótkimi ramionami. Otwarte są na dziedziniec półkolistymi arkadami, wewnątrz identycznymi, ale ślepymi, z płaskorzeźbami drogi krzyżowej.
Zachodnie, krótkie ramiona urywają się i przechodzą w mur występujący na zewnątrz, który ożywiony jest lekko ogzymsowanymi słupkami.
Całość założenia nieco przypomina Świętą Lipkę, jest bardzo malownicza, ale w dość agonalnym stanie.
Na bramie zauważyłam baner z informacją o dofinansowaniu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego na remont dachu oraz krużganków. Mniemam, że to dopiero początek. Istnieje więc duża szansa na restaurację tego przepięknego zabytku sztuki sakralnej.
Świątynia położona jest na północny wschód od Ornety w niezwykle malowniczym miejscu. Warto więc wybrać się na wycieczkę, aby obejrzeć ten obiekt, przy okazji nasycić oczy pięknem naszej Warmii.
Mariola Adela Karpowicz
Komentarze (0) pokaż wszystkie komentarze w serwisie
Komentarze dostępne tylko dla zalogowanych użytkowników. Zaloguj się.
Zaloguj się lub wejdź przez