Orzechowo: kościół p.w. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny

Orzechowo (niem. Nossberg), to wieś wzmiankowana już w roku 1346, ale dopiero 3 października 1362 roku lokowana przez biskupa Jana Stryprocka, który uposażył również kościół parafialny. Pierwszy zbudowany był prawdopodobnie w XV wieku. W 1565 kościołem opiekował się proboszcz Radostowa, a konsekracji 24 września 1580 roku, ku czci Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, dokonał biskup Marcin Kromer. W XV i XVI w. został spustoszony. Obecny kościół wybudowany został na początku XVIII wieku i konsekrowany przez biskupa Teodora Potockiego w roku 1716. Wieża przebudowana lub odnowiona nieco później, bo w roku 1846.

Jest to budowla zaliczana do barokowych, mimo, że cech tego stylu jest niewiele. Charakterystyczna jest dla prowincjonalnego nurtu architektury warmińskiej, z wieloma dodanymi elementami stylów nowszych, które żyją własnym życiem. Trudno dlatego dokonać jednoznacznej klasyfikacji stylowej.
Kościół orientowany, murowany z cegły o układzie blokowym, na podmurówce kamiennej, nietynkowany prócz wnętrza, obramień okien i fryzów opaskowych. Jego szeroką nawę zdobi wieża frontowa oraz szczyt wolutowy.
Wieża drewniana, znacznie węższa, kwadratowa, odeskowana. Zakończona jest ośmioboczną izbicą z okienkami i hełmem dzwonnym, łamanym, krytym blachą. W zwieńczeniu jest krzyż, ale dawniej była chorągiewka z datą 1846, czyli rokiem przebudowy.
W części dolnej zaś z kamiennym cokołem, murowana do wysokości całego korpusu, z uskokowym portalem zamkniętym odcinkowo oraz dwoma okrągłymi, niewielkimi oknami. Nad portalem w płytkiej, otynkowanej wnęce stoi rzeźba. Niestety atrybutu nie widać, uległ pewnie zniszczeniu, więc trudno zidentyfikować postać.

Szczyt wschodni prosty, z wolutami, w zwieńczeniu ceglana wieżyczka na sygnaturkę. Przylega do niego znacznie węższe prezbiterium o wielobocznym zamknięciu, gdzie w części przedniej ściany, w kwadratowej płycinie wisi krucyfiks, a w dolnej części widać zamurowany portal wejściowy (?) Okna po obu stronach prezbiterium prostokątne, zamknięte odcinkowo, a w zwieńczeniu resztki chorągiewki, z zatartą datą...

Do nawy przylega niczym niewyróżniająca się niewielka zakrystia z dwuspadowym dachem, okrągłym oknem na szczycie, wejściem i oknem zamkniętym odcinkowo.
Wszystkie okna w korpusie zamknięte odcinkowo i w obramieniach otynkowane.
Kościół położony jest w środku wsi, przy samej drodze, na starym cmentarzu, o czym świadczą pozostałości krzyży, na dość gęsto zalesionym wzgórzu. Otoczony jest ceglanym, otynkowanym starym płotem.
Świątynia jak na budowlę wiejską jest dość okazała i przede wszystkim położona jest w bardzo malowniczym miejscu. Znaleźć ją można jadąc z Jezioran w kierunku Dobrego Miasta.
Mariola Adela Karpowicz